Thủ tục hoà giải trong giải quyết tranh chấp đất đai như thế nào?

Hỏi:

Thủ tục hoà giải trong giải quyết tranh chấp đất đai như thế nào?

Đáp:

Luật đất đai quy định hòa giải tranh chấp đất đai bao gồm:

• Tự hòa giải, hòa giải ở cơ cở
• Hòa giải tại UBND cấp xã:

Bên cạnh đó, hòa giải còn được tiến hành khi giải quyết tranh chấp đất đai tại UBND cấp huyện, UBND cấp tỉnh, Bộ Tài nguyên và Môi trường hay hòa giải trong quá trình tố tụng tại Tòa án. Cụ thể các giai đoạn hoà giải như sau:

1. Tự hòa giải, hòa giải ở cơ sở

Khi xảy ra tranh chấp, các bên có thể tự hòa giải để giải quyết tranh chấp hoặc thông qua hòa giải ở cơ sở. Đây là hình thức hòa giải được Nhà nước khuyến khích áp dụng khi giải quyết tranh chấp

Hòa giải ở cơ sở được quy định cụ thể tại Luật Hòa giải ở cơ sở 2013, theo đó:

Hòa giải ở cơ sở là việc hòa giải viên hướng dẫn, giúp đỡ các bên đạt được thỏa thuận, tự nguyện giải quyết với nhau các mâu thuẫn, tranh chấp, vi phạm pháp luật theo quy định của Luật này (khoản 1 Điều 2)

Hòa giải ở cơ sở là hòa giải tại thôn, làng, tổ dân phố,… (gọi chung là thôn, tổ dân phố). Hoạt động hòa giải ở cơ sở dựa trên nguyên tắc tôn trọng sự tự nguyện, ý chí, nguyện vọng của các bên; khách quan, có tình, có lý, kịp thời và bảo đảm phù hợp với chính sách, pháp luật, đạo đức, phong tục tập quán…

2. Hòa giải ở cơ sở được tiến hành khi có một trong các căn cứ sau đây:

• Một bên hoặc các bên yêu cầu hòa giải;
• Hòa giải viên chứng kiến hoặc biết vụ, việc thuộc phạm vi hòa giải;
• Theo phân công của tổ trưởng tổ hòa giải hoặc đề nghị của cơ quan, tổ chức, cá nhân có liên quan.
• Địa điểm, thời gian hòa giải:

- Địa điểm hòa giải là nơi xảy ra vụ việc hoặc nơi do các bên hoặc hòa giải viên lựa chọn, bảo đảm thuận lợi cho các bên.

- Trong thời hạn 03 ngày, kể từ ngày được phân công, hòa giải viên bắt đầu tiến hành hòa giải, trừ trường hợp cần thiết phải hòa giải ngay khi chứng kiến vụ việc hoặc các bên có thỏa thuận khác về thời gian hòa giải.

• Trình tự, thủ tục hòa giải:

- Phân công hòa giải viên

- Tiến hành hòa giải

Hòa giải viên có trách nhiệm ghi nội dung vụ việc hòa giải vào Sổ theo dõi hoạt động hòa giải ở cơ sở. Trường hợp các bên đồng ý thì lập văn bản hòa giải thành theo quy định.

• Kết thúc hòa giải

Hòa giải ở cơ sở kết thúc khi các bên đã đạt được thỏa thuận hoặc theo yêu cầu chấm dứt hòa giải của bên tranh chấp hoặc quyết định của hòa giải viên

3. Hòa giải tại UBND cấp xã

Thủ tục hòa giải tranh chấp đất đai tại UBND cấp xã được quy định tại Điều 202 Luật Đất đai và Điều 88 Nghị định 43/2014/NĐ-CP như sau:

• Căn cứ tiến hành: Sau khi tự hòa giải hoặc hòa giải tại cơ sở nhưng không đạt được thống nhất, một bên gửi đơn đến UBND cấp xã nơi có đất tranh chấp để hòa giải.
• Thời hạn giải quyết: Việc hòa giải sẽ được giải quyết trong thời hạn 45 ngày, kể từ ngày nhận được đơn yêu cầu giải quyết tranh chấp.

Các công việc cần thực hiện:

• Xác định nguyên nhân phát sinh tranh chấp, thu thập giấy tờ, tài liệu liên quan về nguồn gốc, quá trình sử dụng và hiện trạng đất
• Thành lập Hội đồng hòa giải, bao gồm: Chủ tịch hội đồng là Chủ tịch hoặc Phó chủ tịch UBND; đại diện ủy ban MTTQ; tổ trưởng tổ dân phố, trưởng thôn,..; đại diện nhân dân biết rõ về thửa đất; cán bộ địa chính, cán bộ tư pháp, đại diện Hội Nông dân/ Hội phụ nữ/ Hội cựu chiến binh,…
• Tổ chức cuộc họp hòa giải: Phải có sự tham gia của các bên tranh chấp, thành viên Hội đồng hòa giải và người có quyền lợi, nghĩa vụ liên quan. Việc hòa giải chỉ được tiến hành khi các bên tranh chấp đều có mặt, nếu vắng mặt đến lần thứ hai thì coi như hòa giải không thành.

Kết quả hòa giải được lập thành biên bản, được gửi cho các bên tranh chấp và lưu tại trụ sở UBND cấp xã.

• Trường hợp hòa giải thành: Lập biên bản hòa giải thành. Các bên tự giác thực hiện theo các nội dung đã thống nhất theo biên bản hòa giải.

Các trường hợp phát sinh sau hòa giải thành:

• Trong thời hạn 10 ngày kể từ ngày lập biên bản hòa giải thành, các bên nếu có ý kiến khác với nội dung đã thống nhất có thể gửi văn bản đến Hội đồng, Chủ tịch UBND cấp xã sẽ tổ chức lại cuộc họp Hội đồng hòa giải để xem xét giải quyết nội dung phát sinh và lập biên bản hòa giải thành hoặc không thành.
• Trường hợp có sự thay đổi hiện trạng về ranh giới, người sử dụng đất: UBND cấp xã gửi biên bản hòa giải đến Phòng Tài nguyên và Môi trường hoặc Sở Tài nguyên và Môi trường để giải quyết.
• Trường hợp có ít nhất một bên thay đổi ý kiến về kết quả hòa giải thì UBND cấp xã phải lập biên bản hòa giải không thành và hướng dẫn các bên gửi đơn đến cơ quan có thẩm quyền để giải quyết.

Trường hợp hòa giải không thành: UBND cấp xã lập biên bản và hướng dẫn các bên gửi đơn đến cơ quan có thẩm quyền

Hòa giải tranh chấp đất đai tại UBND cấp xã trước khi khởi kiện đến Tòa án có thẩm quyền:

Theo quy định tại Khoản 2 Điều 202 Luật Đất đai: “Tranh chấp đất đai mà các bên tranh chấp không hòa giải được thì gửi đơn đến Ủy ban nhân dân cấp xã nơi có đất tranh chấp để hòa giải”. Vậy việc hòa giải tại UBND cấp xã có bắt buộc trước khi khởi kiện đến Tòa án không?

Bộ luật Tố tụng dân sự 2015, tại Điều 192 quy định về các trường hợp trả lại đơn khởi kiện, trong đó có trường hợp “Chưa có đủ điều kiện khởi kiện theo quy định của pháp luật”. Trường hợp này đã được hướng dẫn cụ thể tại Điều 3 Nghị quyết 04/2017/NQ-HĐTP như sau:

Đối với tranh chấp ai là người có quyền sử dụng đất mà chưa được hòa giải tại Ủy ban nhân dân xã, phường, thị trấn nơi có đất tranh chấp theo quy định tại Điều 202 Luật đất đai năm 2013 thì được xác định là chưa có đủ điều kiện khởi kiện quy định tại điểm b khoản 1 Điều 192 Bộ luật tố tụng dân sự năm 2015.

Đối với tranh chấp khác liên quan đến quyền sử dụng đất như: tranh chấp về giao dịch liên quan đến quyền sử dụng đất, tranh chấp về thừa kế quyền sử dụng đất, chia tài sản chung của vợ chồng là quyền sử dụng đất,... thì thủ tục hòa giải tại Ủy ban nhân dân xã, phường, thị trấn nơi có đất tranh chấp không phải là điều kiện khởi kiện vụ án.

Như vậy, trường hợp tranh chấp ai là người có quyền sử dụng đất, trước khi gửi đơn khởi kiện đến Tòa án phải qua hòa giải ở UBND cấp xã; ngược lại, đối với những tranh chấp khác thì thủ tục hòa giải tại UBND cấp xã là không bắt buộc.