Tại sao quyền tác giả chỉ bảo hộ trong thời hạn 50 năm? Công ty Luật Hoàng Sa chia sẻ một số kiến thức về quyền tác giải theo Luật sở hữu trí tuệ và quan điểm liên quan đến thời hạn bảo hộ quyền tác giả tại Việt Nam

Tại sao quyền tác giả chỉ bảo hộ trong thời hạn 50 năm?

Công ty Luật Hoàng Sa chia sẻ một số kiến thức về quyền tác giải theo Luật sở hữu trí tuệ và quan điểm liên quan đến thời hạn bảo hộ quyền tác giả tại Việt Nam như sau:

1. KHÁI NIỆM QUYỀN TÁC GIẢ:

Quyền tác giả (copyright) hay tác quyền là bản quyền hoặc độc quyền của một tác giả cho tác phẩm của người này. Quyền tác giả được dùng để bảo vệ các sáng tạo tinh thần có tính chất văn hóa (cũng còn được gọi là tác phẩm) không, ví dụ như các bài viết về khoa học hay văn học, sáng tác nhạc, ghi âm, tranh vẽ, hình chụp, phim và các chương trình truyền thanh. Quyền này bảo vệ các quyền lợi cá nhân và lợi ích kinh tế của tác giả trong mối liên quan với tác phẩm này. Một phần người ta cũng nói đó là (intellectual property) và vì thế là đặt việc bảo vệ sở hữu vật chất và sở hữu trí tuệ song đôi với nhau, thế nhưng khái niệm này đang được tranh cãi gay gắt. Quyền tác giả không cần phải đăng ký và thuộc về tác giả khi một tác phẩm được ghi giữ lại ít nhất là một lần trên một phương tiện lưu trữ. Quyền tác giả thông thường chỉ được công nhận khi sáng tạo này mới, có một phần công lao của tác giả và có thể chỉ ra được là có tính chất duy nhất cho phép tác giả được hưởng tác quyền suốt đời cộng thêm tối thiểu 50 năm sau khi qua đời. Tuy nhiên các quốc gia tuân thủ công ước được phép nâng thời hạn hưởng tác quyền dài hơn. Trái ngược với copyright là copyleft.

Luật Sở hữu trí tuệ Việt Nam quy định quyền tác giả là quyền của tổ chức, cá nhân đối với tác phẩm do mình sáng tạo ra hoặc sở hữu.

2. BẢO HỘ QUYỀN TÁC GIẢ:

Các loại hình tác phẩm được bảo hộ quyền tác giả bao gồm:

1. Tác phẩm văn học, khoa học, sách giáo khoa, giáo trình và tác phẩm khác được thể hiện dưới dạng chữ viết hoặc ký tự khác.

2. Bài giảng, bài phát biểu và bài nói khác.

3. Tác phẩm báo chí.

4. Tác phẩm âm nhạc.

5. Tác phẩm sân khấu.

6. Tác phẩm điện ảnh và tác phẩm được tạo ra theo phương pháp tương tự.

7. Tác phẩm mỹ thuật, mỹ thuật ứng dụng.

8. Tác phẩm nhiếp ảnh.

9. Tác phẩm kiến trúc.

10. Bản họa đồ, sơ đồ, bản đồ, bản vẽ liên quan đến địa hình, kiến trúc, công trình khoa học.

11. Tác phẩm văn học, nghệ thuật dân gian.

12. Chương trình máy tính, sưu tập dữ liệu.

Lưu ý: Tác phẩm phái sinh do tác giả trực tiếp sáng tạo bằng lao động trí tuệ của mình mà không sao chép từ tác phẩm của người khác cũng được bảo hộ nếu không gây phương hại đến quyền tác giả đối với tác phẩm được dùng để làm tác phẩm phái sinh.

Lưu ý: Có một số đối tượng không thuộc phạm vi bảo hộ quyền tác giả bao gồm:

• Tin tức thời sự thuần tuý đưa tin.
• Văn bản quy phạm pháp luật, văn bản hành chính, văn bản khác thuộc lĩnh vực tư pháp và bản dịch chính thức của văn bản đó.
• Quy trình, hệ thống, phương pháp hoạt động, khái niệm, nguyên lý, số liệu.

3. THỜI HẠN BẢO HỘ QUYỀN TÁC GIẢ:

• Đối với quyền nhân thân: Bảo hộ vô thời hạn
• Đối với quyền tác sản: Tác phẩm điện ảnh, nhiếp ảnh, mỹ thuật ứng dụng, tác phẩm khuyết danh (75 năm kể từ ngày tác phẩm được công bố lần đầu); Tác phẩm điện ảnh, nhiếp ảnh, mỹ thuật ứng dụng chưa được công bố trong thời hạn 25 năm, kể từ khi tác phẩm được định hình (100 năm kể từ khi tác phẩm được định hình); Đối với các tác phẩm khác (Suốt cuộc đời tác giả và 50 năm tiếp theo năm tác giả chết; trường hợp tác phẩm có đồng tác giả thì thời hạn bảo hộ chấm dứt vào năm thứ 50 sau năm đồng tác giả cuối cùng chết).
• Lưu ý: Thời hạn bảo hộ theo quy định tại chấm dứt vào thời điểm 24 giờ ngày 31/12 của năm chấm dứt thời hạn bảo hộ quyền tác giả.

4. TẠI SAO CHỈ BẢO HỘ QUYỀN TÁC GIẢ THỜI HẠN 50 NĂM KỂ TỪ NĂM TÁC GIẢ CHẾT?

• Quy định bảo hộ quyền tác giả trong 50 năm sau khi tác giả qua đời (hoặc từ khi tác phẩm được công bố) xuất phát từ sự cân bằng giữa quyền lợi của tác giả và lợi ích công cộng.
• Có một số lý do chính cho khoảng thời gian này:

1. Đảm bảo quyền lợi kinh tế cho tác giả và gia đình Tác giả (hoặc người thừa kế) có thể khai thác thương mại tác phẩm trong một khoảng thời gian dài, giúp họ có nguồn thu nhập bền vững. Khoảng thời gian 50 năm đủ dài để bảo vệ các thế hệ tiếp theo trong gia đình tác giả (Đây có thể là quan điểm tư duy 3 đời trong quan niệm của người xưa).

2. Thúc đẩy sáng tạo và đầu tư vào nghệ thuật Nếu tác phẩm được bảo hộ trong một thời gian hợp lý, các tác giả có động lực sáng tạo hơn vì họ biết rằng tác phẩm của mình có thể mang lại lợi ích lâu dài. Các nhà xuất bản, hãng phim, và công ty giải trí có thể đầu tư sản xuất mà không lo bị sao chép ngay lập tức.

3. Đảm bảo lợi ích công cộng khi tác phẩm trở thành tài sản chung Sau 50 năm, tác phẩm sẽ thuộc về phạm vi công cộng (public domain), nghĩa là bất kỳ ai cũng có thể sử dụng, sao chép, trình diễn hoặc sửa đổi tác phẩm mà không cần xin phép. Điều này giúp tri thức và văn hóa được phổ biến rộng rãi hơn, phục vụ cộng đồng.

4. Cân bằng với sự thay đổi của thời gian và công nghệ 50 năm là khoảng thời gian dài nhưng không quá mức, đảm bảo rằng các thế hệ sau vẫn có thể tiếp cận tác phẩm một cách tự do mà không bị ràng buộc pháp lý.

5. Một số quốc gia trên thế giới có sự khác biệt thời gian bảo hộ quyền tác giả: Công ước Berne (mà nhiều nước tuân theo) quy định ít nhất 50 năm sau khi tác giả qua đời. Mỹ và EU: bảo hộ 70 năm sau khi tác giả qua đời. Một số nước (như Mexico) có thời hạn lên đến 100 năm. Nhìn chung, 50 năm là một thời gian hợp lý để cân bằng giữa quyền lợi của tác giả và nhu cầu tiếp cận văn hóa của xã hội.